We horen het alle dagen bijna op het nieuws: het woord maatregelen. Ik kreeg plots de gedachte: waar komt dit woord vandaan: maatregel? Zou dit dezelfde oorsprong hebben als regelmaat? Zonder maatregel geen regelmaat.
Dus besloot ik het etymologisch woordenboek te raadplegen. Over maatregel stond er niet te veel in, enkel dat het woord afkomstig was van het Duitse Maßregel. Dan maar eens kijken naar de oorsprong van regelmaat: Ook daar niet zoveel te vinden: dat het woord bestaat uit twee delen: regel en maat, mogelijk geleend van het Duitse regelmäßig.
Nochtans komt ‘maat’ veel voor in onze taal, op allerlei vlakken, denk maar aan:
- maat: een metgezel, compagnon, vriend
- kledingmaat: de grootte die van je kledij
- lengtemaat: de manier om lengte te meten
- strafmaat:de omvang van een straf, een sanctie
- maatstaf:een norm voor beoordeling
- muziekmaat of metrum: het ritme van muziek
- klimaat: het weer op aarde
- maatschappij: onze wereld
In alle aspecten van ons universum is er een woord waarin ‘maat’ is verwerkt: de mens (kledingmaat), zijn relaties (maat), de ruimte (lengtemaat), de tijd (muziekmaat), bestraffing (strafmaat), de maatschappij en de aarde (klimaat). Zelfs in tomaat.
Het begon me al snel te dagen dat er voor een verklaring moest gekeken worden naar oude mythologie. Dat is iets wat jammer genoeg te weinig voorkomt als men de verklaring voor woorden, plaatsnamen, rivieren, enz… zoekt.
Er wordt enkel gekeken naar taal, maar niet naar wat de mensen toen echt bezig hield: mythologie. Want mythologie of de verering van de goden maakte deel uit van het dagelijkse leven, meer dan nu. Mensen leefden samen met hun goden en de mythes die erover verteld werden. Als je kijkt naar mythologie, dan vind je al snel een verklaring voor het ontstaan van sommige woorden.
Dat is logisch als je de ingesteldheid van de oudere volkeren kent: hun levensvisie was vaak holistisch: alles is met elkaar verbonden. Zo is taal verbonden met de mens die verbonden is met de goden, die dan weer deel uitmaken van het hele universum. Heel het leven was doordrongen van de gedachte dat alles één was en deel uitmaakte van één groot geheel. Ja, we kunnen nog veel leren van onze voorouders. Want we staan er soms weinig bij stil dat er wel degelijk een uitwisseling van kennis plaatsvond tussen volkeren, continenten en religies.
Het woord maat
Zoals dus bij het woord ‘maat’ en al zijn samenstellingen. Want dit is een verwijzing naar de Egyptische godin Maät: de godin van de kosmische orde en de waarheid. Ze is de dochter van de zonnegod Ra. Haar tegenhanger is Isfet of chaos.
Wat je ook deed: je moest in harmonie met Maät leven. Daarom was Maät de maatstaf voor de farao’s om te regeren. Maät staat voor de goddelijke kracht die alles met elkaar verbindt. Ze is ook verbonden met het woord karma: wat je zaait, zal je oogsten.
Maät wordt vaak afgebeeld met een struisvogelveer, een regel van de bouwer, een scepter en een ankh-kruis in haar handen. Maät was dan ook de godin die na het overlijden bij de gestorvene zijn hart woog op een weegschaal, waarop langs de andere kant haar veer lag als tegengewicht. Sloeg de weegschaal door dan betekende dat dat je geen goed en rechtvaardig leven had geleid en dan werd je verslonden door de demon Ammoet. Dus is het doel in overeenstemming leven met de godin Maät.
Foto: Rijksmuseum Oudheden Leiden
Is het dan te verwonderen dat wij in onze taal onbewust verwijzen naar deze godin?
De maat houden of regelmaat?
Als Maät stond voor de kracht die alles verbindt, dan is het niet te verwonderen dat je een maat of metgezel hebt: je bent met elkaar verbonden.
Zoals wij verbonden zijn met de aarde door het klimaat.
Tja, dan betekent maatregel natuurlijk dat het regels zijn in overeenstemming zijn met Maät, met de kosmische orde. Of dat zou toch de achterliggende betekenis van het woord moeten zijn. Of een maatregel altijd in overeenstemming is met de kosmische orde of wel afgewogen is, zoals de farao deed om zijn volk te dienen, dat is iets wat soms uit het oog wordt verloren waardoor Isfet of chaos soms wel eens de overhand neemt. Isfet, ‘t is nie vet de maatregelen die soms genomen worden.
Wat deze coronatijd wel heeft bewezen, is dat we veerkracht nodig hebben. De veer van Maät?
Ach, vorige week had ik het al over de angst die terug populair wordt bij veel mensen en allerlei groepen. Angst heeft een belangrijke functie, want angst beschermt ons.
Wat deze crisis door corona ons één iets leert, dan is het dat als de wereld veranderd is in chaos, dat we dan binnen onszelf moeten zoeken hoe overeind te blijven. Hoe de maat te houden. Hoe onze veerkracht te vinden. Onze eigen waarheid en sterkte vinden. Het is de enige manier om de angst die we krijgen bij onbekende situaties door onze oer-reactie van de amygdala in ons hoofd onder controle te krijgen. Het is niet de situatie die telt, maar hoe je er mee omgaat, hoe je met angst omgaat. En hoe je met maatregelen omgaat.
Het valt overigens op dat ook hier de oude Egyptische mythologie om de hoek komt kijken. Want de god van de dood in Egypte waar iedereen angst voor had, was Anpu, in het Grieks Anubis. Anpu: een -p wordt snel een -g bij het overschrijven in de loop der tijden en de -u is gemakkelijk door het kopiëren te veranderen in een -s en een -t. Zou angst, waarvan de oorsprong als woord onbekend is, niet door de god Anpu komen? Overigens ook bij de Maya’s was er een god van de dood, duisternis en rampen, Ah Puch. De gelijkenis van de naam valt op. Ook een god die angst aanjaagde. Ah Puch, Anpu, angst. De wereld is klein, alles is met elkaar verbonden, over tijden en culturen heen.
Of hoe we alle dagen onbewust alle dagen de naam van oude goden uit andere culturen toch in de mond nemen. Het is een illusie te denken dat onze leefwereld afgesloten is van andere culturen. Nee, onze leefwereld is gevormd door andere culturen vanuit allerlei continenten.
Op Historiek.net vind je 50 Nederlandse woorden die uit het Arabisch komen of 50 woorden die uit het Jiddisch komen.
Bronnen:
VAN REETH, A., Encyclopedie van de mythologie, Tirion, 2006
COTTERELL & STORM, R., de grote mythologie encyclopedie, Veltman Uitgevers, 2017
HOOFS, R., Heelmeesters, Obelisk, 2021
RAVEN J. en VAN DEN BERCKEN, De goden van Egypte, Rijksmuseum van Oudheden Leiden.